Gülay KUYUCU-Orhan AŞAN/VAN, (DHA)- VAN'ın Çaldıran ilçesine bağlı Hanköy Mahallesi'nde 2004 yılında öğretmen Ali Fikret Yıldız ve kardeşlerinin tarlada bulup müzeye teslim ettiği bir kiremit parçası, yıllar sonra Moğol yerleşim yeri ile ilgili uluslararası bir arkeolojik keşfin kapısını araladı. Bölgede 2022 yılından bu yana çalışma yürüten Türk ve Moğol akademisyenleri, örnekleri sadece Moğolistan'da bulunan figürlü çatı kiremitleri, seramik bulgular ve sıkıştırılmış topraktan duvar kalıntılarına rastladı.
Çaldıran ilçesine bağlı kırsal Hanköy Mahallesi'nde öğretmen Ali Fikret Yıldız, 2004 yılında kardeşleriyle birlikte kendilerine ait tarlada insan ve asma figürlü 2 obje buldu. Yıldız, buluntuları Van Müzesi'ne teslim etti. 2022'de o dönem Ankara Üniversitesi'nde görevli olan şu anda Moğolistan’ın İstanbul Başkonsolosu olarak görev yapan Dr. Ankhbayar Danuu'nun müze ziyareti sırasında bu eser dikkat çekti. Kiremit üzerindeki figürler, sadece Moğolistan'da rastlanan örneklerle benzerlik gösteriyordu. Türk ve Moğollardan oluşan bir arkeoloji grubu aynı yıl Van Müzesi’ndeki bu parçanın izini sürdü. Daha sonra kiremit parçasının kimin, ne zaman getirildiği bilgisine ulaşıldı. Tarihi kaynaklarda Hülagü Han'ın bu bölgede bir saray inşa ettiği biliniyordu ancak tespit edilememişti.
Aynı yıl, İzmir Katip Çelebi Üniversitesi ile Moğolistan Milli Üniversitesi, Moğolistan Bilimler Akademisi ve Moğolistan Bilim ve Teknoloji Üniversitesi’nde görev yapan akademisyenlerden oluşan çalışma ekibi ile Moğolistan'da ve Türkiye'de ortak arkeolojik çalışmalar başladı. İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Şaban Doğan'ın girişimiyle başlatılan akademik çalışmalar, Katip Çelebi Üniversitesi Türk-İslam Arkeolojisi Anabilim Dalı ve Türk-Moğol arkeologların iş birliğinde sürdürüldü. Prof. Dr. Ersel Çağlıtütüncigil başkanlığındaki ekip, Hanköy Mahallesi'nde saha çalışmaları gerçekleştirdi. 2023 yılında daha kapsamlı çalışmalar yapıldı.
SARAY VE ŞEHİR KALINTILARI ORTAYA ÇIKTI
Örnekleri sadece Moğolistan'da bulunan figürlü çatı kiremitleri, seramik bulgular ve sıkıştırılmış topraktan duvar kalıntılarına rastlayan ekip, bu yerleşimin İlhanlı Devleti Hükümdarı Hülagü Han'ın yaptırdığı yazlık saray ve şehir kalıntıları olduğunu tespit etti. Keşif hem akademik dünyada hem de Moğolistan'da büyük ses getirdi. Figürlü çatı kiremidi örneklerine Moğol İmparatorluğu sınırları içinde rastlanıyor olması, keşfin uluslararası alanda dikkat çekmesine neden oldu.
MOĞOLİSTAN CUMHURBAŞKANI BÖLGEYİ ZİYARET ETTİ
Heyecan yaratan bu keşfin ardından Türkiye'ye resmi ziyarette bulunan Moğolistan Cumhurbaşkanı Khurelsukh Ukhnaa, 18 Ocak 2025 tarihinde Van'a geldi. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın davetlisi olarak Türkiye'de bulunan Ukhnaa, beraberindeki heyetle birlikte Hanköy Mahallesi'ne gidip alanda incelemelerde bulundu.
‘BU YAPILAR, ASYA MİMARİSİNİN EN BATIDAKİ UYGULAMALARI’
2025 yılındaki çalışmalara danışmanlık yapan Prof. Dr. Anıl Yılmaz, "Kazılar, Orta Çağ boyunca pek çok yerleşim yerinin varlığını gün yüzüne çıkarmaktadır. Ancak maalesef bunların çoğu yazıtlarda adı geçen şehir isimleri ile eşleştirilememektedir. Önceki yıllarda çalışan ekip, bu kalıntıların İlhanlı Hükümdarı Hülagü Han'ın yaptırdığı bir saray olduğunu tespit ederek çok önemli bir keşfe imza attılar. Yeni bulgular ortaya çıkmadıkça bu yapıların Asya mimarisinin en batıdaki uygulamaları olduğunu söyleyebiliriz" dedi.
‘TARİHE IŞIK TUTABİLDİK DİYE SEVİNDİM’
Buluntuları müzeye teslim eden öğretmen Ali Fikret Yıldız, "2004 yılında ben ve kardeşlerime ait olan tarlada bulduğum insan ve asma figürü 2 objeyi Van Müzesi’ne götürdüm. Bu objeler yıllar sonra Van Müzesi’ni ziyaret edenlerin dikkatini çekmiş. Daha sonra Katip Çelebi Üniversitesi Öğretim Üyesi Ersel Bey beni aradı. Bu konu hakkında bilgi istedi. Ben de kendisine bilgi verdim. Benim herhangi bir maddi bir beklentim yok. Sadece bu insanlık mirası olan tarihi hazinenin, tarihi buluntuların ortaya çıkması. Bu memlekette hangi kültürlerin yaşadığı hangi devletlerin kurulduğuna katkıda bulunup tarihe ışık tutabildik diye sevindim" diye konuştu.
MAHALLELİ TURİZM İÇİN UMUTLU
Mahallelerine turizm açısından bir katkı sağlanmasını istediğini belirten Yıldız, "Köylüler, Göbeklitepe gibi kendilerine maddi manevi gelir bekliyorlar. En azından bizim köyümüze turist gelir; köyümüz, ülkemiz kalkınır. Köydekiler bu beklenti içindeler. Zaten köylünün çoğu İstanbul, Ankara, İzmir'e başka yerlere çalışmaya gidiyor. Öyle bir şey olursa artık çalışmayı burada yaparlar. Kendi kazançlarını burada elde ederler, gurbete çıkmazlar. Bu eserleri müzeye teslim etmekle diğer insanlara da örnek olmak istedim. Önemli olan ülkenin ve memleketin kalkınmasındadır. Turistlerin gelmesi orda kültür etkileşimini de artırır" ifadelerini kullandı.
‘BU TOPRAKLAR BİRÇOK MİLLETE EV SAHİPLİĞİ YAPTI’
Hanköy Mahallesi’nde yaşayan Fırat Yıldız da bölgede yıllardır bazı tarihi kalıntılara rastlandığını belirterek, "Bu topraklar birçok millete ev sahipliği yapan bir yerdir. Moğolistan Cumhurbaşkanı'nın köyümüze teşrif etmeleri bizi sevindirdi, heyecan getirdi. Biz de mutlu oluruz inşallah. Köylünün talebi turizmin burada gelişmesidir. Tarihi yapıların ortaya çıkarılması güzel olur bizim için" dedi. (DHA)